Het psychiatrisch onderzoek is een systematische evaluatie van de oorzaken, symptomen, beloop en gevolgen van een psychiatrische stoornis. Het dient als basis voor een diagnose en behandelplan. Dit wordt dan gebaseerd op een interview met de patiënt, waarbij het erg belangrijk is te letten op zijn gedrag en houding. Het doel van een psychiatrisch onderzoek is dus als volgt:

• Vaststellen van de (psychiatrische) symptomen en hun beloop (status praesens mentalis);
• Opsporen van etiologische oorzaken, zoals lichamelijke oorzaken, erfelijke belasting, sociale factoren en kwetsbaarheid, die ertoe hebben bijgedragen dat een psychiatrisch ziektebeeld ontstond, of die ertoe bijdragen dat het voortbestaat; 
• Vaststellen van de ernst van de gevolgen van de psychiatrische symptomen: de beperkingen en handicaps voor de patiënt.

Een volledig psychiatrisch onderzoek is intensief duurt vaak lang, meestal meer dan 1 uur en kan meerdere gesprekscontacten bevatten. Echter in crisissituaties kunnen 5 of 10 minuten ook voldoende zijn voor een voorlopige diagnose, een werkhypothese en een crisisbehandelplan.
Het psychiatrisch onderzoek bestaat uit: 

• Reden voor het onderzoek
• Speciële anamnese
• Algemene anamnese
• Intoxicaties
• Psychiatrische voorgeschiedenis
• Psychiatrische familieanamnese
• Somatisch anamnese
• Oriënterend lichamelijk onderzoek
• Medicatie
• Sociale anamnese
• Biografische anamnese
• Hetero-anamnese
• Het onderzoek van de status praesens mentalis
• Persoonlijkheid en afweermechanismen
• Vragenlijsten en aanvullende diagnostische onderzoeken

Om het onderzoek zorgvuldig en concreet uit te voer

• Observatie: objectieve psychopathologie verschijnselen, die opvallen tijdens anamnese. 
• Exploratie: gericht vragen naar subjectieve psychische symptomen, aansluitend op spontane vermelding of bevestiging van deze klachten. 
• Testen: gerichte vragen voor vaststellen van objectieve psychische ziekteverschijnselen.

Het onderzoek 
Eerste indrukken
Hierbij wordt gelet op:

• Uiterlijk
  Lichamelijke kenmerken, leeftijdsschatting, zelfverzorging
• Contact en houding
  Contact, oogcontact, houding, gedrag ten opzichte van anderen, klachtenpresentatie, gevoelens en reacties van de onderzoeker.

Trias psychica
Dit is het functioneren in de cognitieve functies (denken), affectieve functies (voelen) en conatieve functies (gedrag) (tabel 1).

Tabel 1: overzicht van de trias psychica.

5 Assen van de DSM-IV-classificatie
Deze assen geven het geheel aan psychische stoornissen, somatische aandoeningen, psychosociale en omgevingsproblemen en het niveau van functioneren weer. 

• As I: Klinische stoornissen
  Bij meerdere as-I-stoornissen moet je alles noteren. Op de eerste plaats komt de hoofddiagnose of reden voor contact.
• As II: Persoonlijkheidsstoornissen
  Deze as wordt gebruikt voor het noteren van persoonlijkheidsstoornissen en zwakzinnigheid. Daarnaast kan het ook gebruikt worden voor het noteren van opvallende persoonlijkheidstrekken en afweermechanismen. 
• As III: Somatische aandoeningen
  Onder deze as worden somatische aandoeningen vastgelegd. Soms helpt dit bij het begrijpen of behandelen van een psychische stoornis.
  Wanneer de somatische aandoening zorgt voor een psychische stoornis als fysiologisch gevolg, dan moet deze vermeld worden op as I en as III. Tevens worden somatische aandoeningen die door farmacotherapeutische behandeling voor en psychische stoornis worden beïnvloed op as III vermeld. Als er geen somatische aandoening aanwezig is, dan wordt er bij as III “geen” ingevuld. 
• As IV: Psychosociale factoren en omgevingsfactoren
  Als psychosociale en omgevingsfactoren behandeling en prognose van psychische stoornissen en persoonlijkheidsstoornissen kunnen beïnvloeden, komen ze onder as IV.
  • Deze problemen worden gecategoriseerd:
    • Gezinsproblemen: overlijden gezinslid, scheiding, overbescherming, misbruik, verwaarlozing, geboorte broer of zus.
    • Andere sociale of intermenselijke problemen: verlies vriend, alleen wonen, problemen met aanpassen aan andere cultuur of nieuwe levensfase.
    • Opvoedingsproblemen: analfabetisme, studieproblemen, ongeschikte school
    • Werkproblemen: werkeloosheid, studieproblemen, ongeschikte school
    • Woonproblemen: dakloosheid, onveilige buurt, problemen met huurbaas of buren
    • Financiële problemen: ernstige armoede, te weinig financiële middelen.
    • Problemen met de toegankelijkheid van gezondheidsdiensten: niet beschikbaar zijn van vervoer naar gezondheidscentra, te lage ziektekostenverzekering.
    • Problemen met justitie, politie of misdaad: arrestatie, in gevangenis zitten, slachtoffer van een misdrijf zijn.
    • Andere psychosociale en omgevingsproblemen: blootstelling aan rampen of oorlog, onenigheid met een hulpverlener.
• As V: GAF-score
  GAF staat voor Global Assessment of Functioning Scale. Deze schaal is van 0 tot 100 (tabel 2). Hiermee wordt het huidige niveau van psychisch, sociaal en beroepsmatig functioneren bepaald.

Tabel 2: Global Assessment of Functioning Scale

Biografie
De biografie is de gehele levensverhaaal van een patiënt. De volgende onderwerpen komen aan bod: 

• Gezin van oorsprong: leeftijd, persoonlijkheid en relatie met ouders, broers en zussen.
• Socioculturele achtergrond
• Geboortedatum, plaats, verloop zwangerschap en partus
• Psychomotorische ontwikkeling (lopen, praten), eetproblemen, slaapproblemen
• School, opleiding: welke, pesten, blijven zitten, vrienden en vriendinnen
• Seksuele ontwikkeling, relaties en gezinsvorming
• Vervolgopleidingen, loopbaan
• Religieuze ontwikkeling
• Betekenisvolle ervaringen
• Zelfbeschrijving